Zaterdag 2 november 2019 was de derde publieksbijeenkomst Onderzoek in uitvoering die het NIOD organiseerde om belangstellenden en deelnemers aan het onderzoek Onafhankelijkheid, dekolonisatie, geweld en oorlog in Indonesië 1945-1950 te informeren over de stand van zaken. Het was in het Nationaal Archief te Den Haag

.

Mijn allereerste indruk -wat is er overweldigend veel oorlogsmateriaal verzameld, hier in het Nationaal Archief of bijvoorbeeld in het archief en bibliotheek van het NIOD, waar respectievelijk mijn vaders brieven en mijn blogs Taboe in het theemeubel zijn opgenomen en in het Indisch Herinneringscentrum, ook in Den Haag en op talloze andere plekken in Nederland en ongetwijfeld ook in Indonesië -.

Duizelingwekkend tegenover nietig. Duizelingwekkend in het besef van alle verzamelde ellende, oneindig leed gestapeld. Tegenover de nietigheid van dat ene verhaal, die ene persoon in het geheel.

Terwijl misschien in het enkele verhaal juist de mogelijkheid verscholen ligt om ook maar een fractie te begrijpen. De kern van het programmaonderdeel Getuigen en tijdgenoten, waar Taboe in het theemeubel aan meedoet.

Naar aanleiding van het artikel in het NRC van donderdag 2 mei 2019 schreef ik een gedicht. Tot mijn verrassing las ik de naam Gertjan Dikken, als een van degenen die verhalen innemen voor de bibliotheek. Hij zorgt er ook voor dat de blogs Taboe in het Theemeubel goed terechtkomen in de bibliotheek van het NIOD.

Degene die de verhalen inneemt

3000 oorlogsdagboeken
17 jaar en het boekje
daar op de rand

van het schuttersputje
naast het scheergerei
enkele sprietige haartjes

vluchtig zoals er zoveel
gingen en dan deze ene
onder ogen

tastbaar in de eindeloze
rijen opgeslagen verhalen
die ene breekt zo op

keer op keer is deze
weerkerend
deze zegt

wat er nu nog komt
onafgebroken overal
kan er niet

nu meteen eindelijk lering
getrokken ergens
ooit

waarom niet nu

maar ja

Hilma Bruinsma, mei 2019

In de ochtend van 2 november bezocht ik twee van de veertien mogelijke workshops. De workshop Over persoonlijke verhalen gesproken van o.a. Stephanie Welvaart van Getuigen en tijdgenoten en de workshop Voorbij de demarcatielijn van Martijn Eijckhoff en Anda Zara van het programmaonderdeel Regionale Studies, dialoog tussen Indonesische en Nederlandse historici.
Op de website van het NIOD staat een verslag van de publieksbijeenkomst.

Waarom persoonlijke brieven aan het NIOD schenken?

Bij de eerste workshop kwam de vraag naar voren waarom zou je persoonlijke verhalen, brieven bijvoorbeeld, aan het NIOD schenken waardoor het persoonlijke toetreedt tot het publieke domein?

Mijn antwoord was en is:

Mijn vader vertelt open en eerlijk in zijn brieven aan mijn moeder over zijn ervaringen. Op vele lagen geeft zijn verhaal inzicht in wat oorlog betekent op persoonlijk niveau. Zijn verslag van dag tot dag geeft de mogelijkheid tot inzicht en (h)erkenning.

Met mijn broers en zusters kwam ik tot de conclusie dat zijn verhaal een breder platform verdient dan publicatie op mijn website en zelfs nog een te volgen boek alleen.

Door zijn verhaal op zo’n groot platform te brengen is de kenbaarheid enorm vergroot en ook voor later gezekerd. Het krijgt de kans bij te dragen aan begrip.

Verhalen die elkaar raken, verzoening mogelijk?

Bij de tweede workshop raakte mij in het bijzonder de conclusie – wanneer verhalen elkaar raken (vanuit Indonesisch en Nederlands perspectief) veranderen ze aan beide kanten meteen.

Het raakt mij persoonlijk als inslaande bliksem. Het is zo vaak door mijn hoofd gegaan, wanneer sommige relevante delen van mijn vaders verhaal bekend zouden zijn bij betrokken mensen in Indonesië, misschien kan dat bijdragen tot een soort verzoening, aan begrip over en weer.

Misschien zo ooit mogelijk een steentje bijleggen aan eindelijk lering trekken uit oorlog en geweld?

Verzoening in de gamelan

Hoe deze twee workshops op elkaar inhaken, los van alles wat het er voor mij persoonlijk en voor mijn familie toe doet, het nut van het hele verhaal van Taboe in het theemeubel is in één ochtend bezegeld. Onbeschrijflijk.

Een heel gestage en praktische invulling van wat ik jaren geleden ervoer tijdens een gamelanconcert in Djogjakarta, zie blog 56 en blog 16

Regionale Studies, dialoog tussen Indonesische en Nederlandse historici; Voorbij de demarcatielijn

Door de impact van de conclusie van verhalen die elkaar raken zoek ik per mail contact met Martijn Eickhoff, immers misschien kan mijn vaders verhaal bijdragen, ook aan dit programmaonderdeel? Het blijkt dat het onderzoek Regionale studies zich op het geografische gebied van Midden-Java richt en mijn vader zat in West-Java. Wel stuur ik nog een document met alles over Djogja uit mijn blogs geknipt en geplakt. Mijn vader schrijft ondanks dat hij daar zelf niet zit toch regelmatig over Djogja omdat het het politieke centrum is waar zich van alles en nog wat afspeelt. Wie weet.

Medeoorzaak van escalatie van geweld te lange uitzending met als gevolg moreel verval?

Tijdens de workshop Voorbij de demarcatielijn werd een opsomming gepresenteerd van elementen die hebben bijgedragen aan de ontsporing van het geweld. Ik meen dat daar nog een oorzaak aan toegevoegd kan worden, dat heb ik ook doorgegeven.

Het afnemende morele besef van de Nederlandse mannen ter plaatse, hoe langer het duurt hoe meer de verruwing in taalgebruik en in gedrag toeneemt. De lange duur van het verblijf in Indonesië heeft de morele achteruitgang van de militairen in de hand gewerkt. Zou dit niet ook mee hebben kunnen spelen dat het zo uit de hand liep?

Citaat uit blog 92 van Taboe in het theemeubel – een heel klein stukje dagelijks leven van hier schat, rauw en beestachtig grof, om de vuiligheid die hier uitgekraamd wordt maar niet te noemen -.

Ik refereerde aan het verslag Laatste acte, een cocktail van soldatenleven en politiek in Indonesië in 1949 door Alfred van Sprang die in opdracht van de Nederlands regering onderzoek deed naar de effecten van uitzending. Toen zijn rapport klaar was werd het door de Nederlandse regering verboden.

Zijn conclusie is dat uitzending voor een periode van maximaal twee jaar verantwoord is. Langer is schadelijk.

Die termijn is destijds rijkelijk overschreden, mijn vader was uit en thuis drie jaar en twee maanden van huis.

Ik schreef hierover onder andere in blog 45 en blog 56. Alweer blog 56?

Mijn vraag is of dit thema, de duur van de uitzending en daaraan gerelateerde afname van moreel besef en gedrag wellicht relevant is om aan het rijtje oorzaken van geëscaleerd geweld toe te voegen. Wie weet.

In elkaar passende lijnen en stukjes

Twee keer refereren naar blog 56 in een en hetzelfde stukje? Tijdens het schrijven van deze blog 93 alweer zoek ik hier en daar wat op internet en zie dat er een verslag van de bijeenkomst van 2 november op de website van het NIOD is geplaatst. Met prominent precies een stukje over Voorbij de demarcatielijn en met precies uitgelicht Verhalen die elkaar raken. En wie staat er derde van links op de bovenste rij op de foto? Jawel!!

Hier vallen op miraculeuze wijze verschillende lijnen en stukjes ineen. Terwijl ik dit schrijf vliegen zes spierwitte, zonovergoten krachtige zwanen tegen de stormachtige wind in over nog steeds groene weiden. Machtig mooi. Voor nu lijkt dit alles te kloppen.